Groenveld in Historisch Perspectief

Zicht op Haringcarspel, nummer 22

Deze tekst , geschreven door Sam Schipper, is in november 1994 gepubliceerd in:
"Zicht op Haringcarspel", 3de jaargang, nummer 22.
Het artikel werd aangeleverd door Harry de Ruiter uit Groenveld.

 

Oude namen Groenveld:

Groenvelt .... 1478
Groenevelt .... 1600
Groenveldt .... 1700

Groenveld ‘n  buurtje  behorende 
bij de voormalige gemeente St. Maarten

In 1288, als er nog geen buurtschap Groenveld is, is de tegenwoordige Groenveldse dijk een zomerdijk. Een zomerdijk is een dijk die het water keert op zomerpeil, maar vaak in de winter overstroomt. Tot 1530 bleef dit zo, waarna hij werd opgehoogd op winterpeil. Ook de bodemdaling had ermee te maken (1200-1700: 2½ à 3 meter). Ten noorden van Groenveld lag tot 1461 de Harkensloot. Een verbinding tussen de Schagerwaard en Burghorn. De Burghorn werd ingepolderd in 1456, de Schagerwaard of Witsmeer in 1631.
Het voorland van de Groeneveldse dijk werd de Groenveldpolder, (190 ha.), en is grenzend aan de Westerendpolder, (16 ha.), de Schagerwaard (470 ha) en het Ringpoldertje (35 ha.).

Ten oosten van Groenveld lag de Galgenkaai. Een dijkje lopende vanaf de Tolkerdijk richting Groenveld. Dit dijkje, ook een zomerdijk, werd gebruikt door het gerecht van Schagen. De galg op deze dijk werd gebruikt na de executie van de doodvonnissen in Schagen. Na het doodvonnis werd de misdadiger hier nog eens opgehangen tot lucht en vogels hun werk gedaan hadden. Een galg bevond zich het liefst buiten de gemeente. Voor Schagen was dit een goede plaats. De galg werd bijna niet gebruikt, het was vooral een statussymbool en het bewijs dat de Schagerkogge de hoogste jurisdictie bezat. Tot de Franse tijd ± 1800 heeft deze galg hier gestaan. De galg van het Geestmerambacht stond bij Oudorp.

De Kop van Noord-Holland rond 1575
(afb. toegevoegd webred.)

Voor de droogmaking van de Schagerwaard, stond de polder Valkkoog, waar Groenveld bij hoorde, in verbinding door middel van 3 duikers met de Schagerwaard. O.a. 2 in de Galgenkaai en 1 bij de dam van A. Brak, in Groenveld. Voor het openen en sluiten van deze duikers werd iemand benoemd door de gezamelijke polderbesturen van de polders Valkkoog en Schagerwaard. De bediener van deze duikers werd 'duikerlichter' genoemd. Voor het werk aan deze lozingschuiven werd bijvoorbeeld in 1882 ƒ 50.00 per jaar betaald.

De 'Delft', het water van Groenveld naar Valkkoog
(afb. toegevoegd webred.) (Groenveld in 1920)

Illustratie B. Wassenaar (gepubliceerd bij origineel artikel)

De polder Schagerwaard, ook wel Waardgeerzen genoemd, was oorspronkelijk een aparte polder. Later kwam het bij het Groot-Geestmerambacht (1 jan. '80). De polder Valkkoog ligt het hoogst -0,50 N.A.P. en is 535 ha. groot. Het poldertje Westerend bij Stroet -0,80 N.A.P. en de polder Schagerwaard -1,80 N.A.P.1)

De molen van Groenveld is waarschijnlijk de oudste van dit type in Noord-Holland (± 1550).
Door bodemdaling en inpoldering van de Burghorn werd de polder Valkkoog in 1572 bemaald en uitgeslagen op de Schagerwaard of Witsmeer, wat toen nog water was. Molenaar W. Koordes (1894) ontving naast zijn maalloon van ƒ 80,00 per jaar ook nog ƒ 5,00 per jaar voor zijn werk als sluiswachter en brugophaler. Ook liepen er voor de verkaveling, gereed in 1954, nog voetpaden door het land. O.a. van de Groenveldsedijk naar de Galgenkade. Van Groenveld naar Valkkoog langs het water 'de Delft', nu Valkkoogerweg, rechtdoor naar de Oude West-Friesedijk. Van de Lindelaan dwars door de Groenveld- en Ringpolder naar de gereformeerde kerk van Dirkshorn. Van de Groenveldsedijk halfweg naar Stroet.
Omdat er nog geen asfaltwegen waren, had men op de hoek vlakbij de molen een grindhok. Hier kon men, naar behoefte, de kuilen in de weg met grind opvullen. Vorige molenaars waren o.a. Krab, Mul, Wiedijk. A. Wiedijk was 34 jaar watermolenaar op de groenveldse molen en wel van 1935 tot 1969.

In de jaren '60 was een nieuwe rolvloer (een houten ring, rolring, van eiken of iepenhout waar de kap op draait) nodig. Dankzij een subsidie van monumentenzorg en de hulp van Wiedijk is de restauratie van de binnenkruier voltooid op 30 oktober 1967.
De tegenwoordige molenaar is J.S. Borst2), telg uit een molenaarsgeslacht. Bij aanvang had hij een jaarloon van
ƒ 600,00. Ook hij zit hier alweer 25 jaar op. Bij windstil weer is er een hulpgemaal met een inhoud van 30 M3. Het kleine model molen, voor de grote, is een hobby van de tegenwoordige molenaar. Vele heeft hij er al gemaakt en ze zijn over de gehele wereld verspreid.


Kaart West Friesland: Westfries Genootschap

BRONNEN:
- Diverse W.F.O.N.
- Schagerkogge - Tringa '85.
- In de ban van de dijk- J.J. Schilstra '74.

Sam Schipper - 1994

*) Noten:

  1. Het is mij -Fred Prins- in 2016 niet duidelijk waar deze peilen op zijn gebaseerd. Het peil van de Valkkogerpolder ligt thans tussen 1,80 en 2,20 onder NAP (dit verschil zit hem in een paar waterschuiven binnen de polder).

  2. Dit artikel is gepubliceerd in 1994. Jan Borst is in 2009 overleden.
    Vanaf 1 oktober 2009 is Fred Prins molenaar.

Groenveld Historisch foto's